22 juli Preek in Carnisse-Barendrecht

Preek 22 juli 2912 in Carnisse-Smitshoek (Barendrecht) (PKN)

Lezingen:       

Genesis 18, 1-5 (Abaham zit voor zijn ten t en er komen drie mannen bij hem op bezoek)

Mattheüs 16, 1-4 (Jezus zegt tegen de Farizeeën en Schriftgeleerden dat zij alleen het teken van Jona zullen krijgen.

Preek

“Ik ben best wel gelovig”, zei ze. Vanuit mijn ooghoek zag ik ze zitten in de coupé naast mij: de jongen en het meisje. Ze spraken zo hard dat je moest luisteren of je wilde of niet. “Ik ben best wel gelovig”, zei ze. De jongen tegenover haar luisterde vol belangstelling. “Heb jij een vriendin?” vroeg ze even later. “Ja”, zei hij. “Ze is katholiek. Daar doet ze veel aan. Ze is best wel actief in de kerk of zo. Zondags gaat ze daar heen. Ik niet. Soms ga ik mee, met Kerst of Pasen. Dat is best wel interessant. Je hebt iets om over na te denken.” ”Vind je het niet moeilijk”, vroeg zij, “jij niet en zij wel.” Hij: “Nou, nee. Dat moet kunnen. We hebben het er best wel eens over. Je hebt nu eenmaal verschillende interesses. Je kunt niet in alles hetzelfde denken en doen. Misschien wordt het later wel lastig. We zien wel.” Het gesprek ging verder, maar dit gedeelte bleef bij mij hangen. Is geloven een soort hobby, iets wat interessant is, of is het meer? Is het iets dat heel je leven doorademt of alleen maar persoonlijke vrijetijdsbesteding, zoals sommige politieke partijen ons voorhouden. Die zin: Het moet kunnen, je hebt nu eenmaal niet altijd dezelfde interesses. Onwillekeurig kwam een oud spreekwoord naar boven: Twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen. Dat wil zeggen: Het gaat altijd mis. Maar is dat wel zo?

Een dag later kwam een jonge neef op bezoek. Zonder enige aanleiding vroeg hij: “Zeg, Meindert , geloof jij dat ik naar de hel ga?” “Uh.” “Ja, dat ik naar de hel ga?” “Hoezo?” “Bij mij op het werk is een meisje, die is heel erg gelovig en die zegt tegen mij dat ik, omdat ik niet geloof, naar de hel ga. Wat vind jij daarvan?”

Zomaar twee gesprekken, willekeurig gekozen, maar het gaat over iets waar jongeren en niet alleen jongeren, ook mee bezig zijn. Het roept in elk geval de vraag op: wat is geloven, wat is christelijk geloven? Is er één vorm of zijn er meerdere vormen en manieren. En welke manier van geloven is de juiste of bestaat er een criterium om te meten welk de juiste is. Trouwens, is er wel een juiste vorm? Dat je naar de hel gaat als mens die zich niet christen noemt, dat geloof ik niet, natuurlijk niet. En dat je dat zo rechtstreeks tegen iemand zegt, is natuurlijk helemaal uit den boze. Wat bedoelen we trouwens met dat woord hel?  De vraag blijft: wat is dan wel christelijk geloven? Zijn er bepaalde normen, waarden, zekerheden, onweerlegbare zaken?

Die vraag stellen is eenvoudig, haar beantwoorden veel moeilijker. Toch een poging.

Allereerst: hoe wéét je dat je gelooft?

Jaren geleden was ik in de Sinaï woestijn. We waren op trektocht met een kleine groep vrienden. Overdag lopen en ‘s avonds overnachten in een wadi. Volgens de bijbel zwierf het volk Israël toen het uit Egypte vluchtte daar veertig jaar rond. Misschien is het letterlijk en historisch niet allemaal zo gebeurd als staat beschreven, toch voelden we op de een of andere manier nog iets van een oeroude religieuze energie. Er was iets dat ons verstand te boven ging. Ik herinner mij, dat ik op een avond de overnachtingplaats uitliep, alleen, rechts hoog en links hoog een rotsmassief. Ik liep de kloof uit naar een horizon. Er was niemand voor me, alleen de lucht. En plotseling zonder dat ik het aan voelde komen, begon ik te roepen; het geluid kwam van diep van binnen uit mijn nieren, werd er als het ware uitgetrokken, een roep die opsteeg naar de hemel en neerdaalde in het diepste van mijn zijn. Er was een verbondenheid met iets dat aan woorden voorbijgaat. Nu achteraf zou je dat een religieuze ervaring kunnen noemen.

Misschien verschilt die niet zoveel van wat je ook wel kunt ervaren als je alleen langs de oever van de Oude Maas loopt. Naast je het stromen van het water, en aan de andere kant de bomen, het geluid. En opeens voel je je verbonden met het grote geheel. Je weet je een stipje in de eeuwigheid. Het is de ervaring van het hogere, van het goddelijke, zo we willen. Misschien zegt iemand wel: zo ervaar ik God.

Maar als je van geen God wilt weten, kun je ook zoiets ervaren en ondergaan.  Het draagt alleen een andere naam en wordt niet in verband met God gebracht. Maar weer de vraag: wat is dan geloven, christelijk geloven?

In elk geval, het is al heel wat als je als mens openstelt voor het mysterie van het onnoembare. Ik zou zeggen: voor de religieuze dimensie van het bestaan. Dat er meer is dan er is.

Kortgeleden zijn wij verhuisd en dat is een goede gelegenheid om alles in huis te herschikken, voor mij om vergeten boeken weer te gaan lezen. Zo las ik weer de gedicht van de dichter Gerit Achterberg. Hij schrijft in een van zijn verzen deze regel: ‘De mens is voor een tijd een plaats van God.’ God woont in de mens. Er is iets in de mens dat God tot woning wil zijn. Iets of iemand nestelt zich in je. Is het God, is het de Heilige Geest, is het de levenskiem die alle leven mogelijk maakt. Er is iets in elk mens.

Nu de Bijbel.

We lazen het verhaal van Abraham. Hij zit in de zengende middaghitte voor zijn tent en ziet drie mannen. Ziet hij ze ook werkelijk of is het een visioen, een droom die ontspruit aan zijn diepste verlangen. Ieder kent dat wel. Je ligt in de zon en doezelt wat weg, er is het verre geluid en de stemmen die klinken, er ontstaat een droom die met je op weg gaat en er gebeurt van alles. Als je je ogen opslaat, staat er iemand naast. Staat hij er echt of is het een droom. Hoe het ook zij, voor Abraham was het allemaal echt en het veranderde zijn leven. Later zegt men dat het engelen waren, die hij zag. Sommigen zeggen zelfs dat hij God zag, in drie personen, als de drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest. Terwijl nota bene de zoon Jezus in het Oude Testament nog niet eens voorkomt. Het enige dat het verhaal vertelt is dat hem iets gebeurde en dat  de stem in zijn hart sprak. Was het geloof of alleen een persoonlijke ervaring, een zeker weten?

Interessant is het gedeelte dat we uit het Nieuwe Testament lazen. Interessant en belangrijk ook.

Mensen zien wat Jezus doet: preken, praten, discussiëren, zieken genezen. We kunnen zonder meer aannemen dat de mensen in zijn omgeving gelovige mensen waren, joden. Mensen die zich thuis voelden in wat wij nu de religieuze wereld van het Oude Testament zouden noemen. Jezus daagt hen uit en noemt ze ongelovig en overspelig, niet omdat ze niet in God geloven, maar wel omdat ze zich niet laten overtuigen door wat ze zien en horen. Ze willen meer bewijs . Maar wat willen ze dan? Ik denk dat ze uiteindelijk niet geloven in de aanwezigheid van het Hogere/God in de mens Jezus. De betekenis van de zin ‘De mens Jezus is voor een tijd een plaats van God’ is hen vreemd. “Jullie willen een teken”, zegt Jezus, “wel, het enige teken dat je kunt krijgen is het teken van Jona.” Merkwaardig. Je denkt direct aan het verhaal van de vis die Jona opslokt. Maar dat is het niet. Jona is slechts een figuur uit een verhaal, een gelijkenis. Met andere woorden: het enige teken dat ze krijgen te horen, is een verhaal, een wonderverhaal.

Naar ons toe: het enige dat mensen van nu kunnen krijgen, is een verhaal. Niet de ervaring of een gevoel, in de Sinaï, aan de Oude Maas of waar dan ook. Hoe waardevol die misschien ook is. Alleen een verhaal. Daarmee moeten we het doen.

Ik zou dat als volgt willen vertalen: het enige dat wij ‘hebben’, is het verhaal van de bijbel: dat van een volk dat een weg gaat, dat van een mens die die weg vervolgt, voorleeft, dat van mensen die proberen het leven zin en betekenis te geven. Dat grote verhaal met al zijn vragen en onduidelijkheden, historische misslagen en feiten, dát verhaal is ons referentiekader. Het is als het ijs waarop wij proberen te schaatsen. Met vallen en opstaan. Het is de bodem die ons draagt en die, en dat is bijzonder, ons troost.

Vraag: Is er dan alleen maar het oude verhaal? Is er niet meer, is het niet wat weinig. Is er dan geen God die zich buigt over mij en mijn beminde, die zijn hand op ons legt en ons opheft? Kan ik niet iets ervaren en hoe weet ik dat het God is? Voor Abraham was dat het geval toen hij uit zijn droom ontwaakte en de ogen opsloeg. Hij ervoer iets. Zijn leven nam een nieuwe wending. Voor de mensen rond Jezus luidde het bericht: je kunt het al weten, er is een verhaal, dat van Jona. Lees het en bestudeer het. Ga er mee op weg.

Tot slot. Terug naar het gesprek in de trein. Zij hebben beiden, de jongen en het meisje,  een verhaal ter beschikking. Als zij beiden goed kijken, zullen ze zien dat het hetzelfde verhaal is. Maar de een is op een andere bladzijde dan de ander. Wie zal zeggen wie de juiste pagina heeft opgeslagen of in het juiste hoofdstuk is begonnen?  Een ultieme leessleutel is er niet, één boodschap komt er niet in voor. Maar voor elk van beiden geldt: ‘De mens is voor een tijd een plaats van God.’ 

Ik zou daaraan willen toevoegen: élk mens is voor altijd een plaats van God. Hoe dan ook. En het is niet aan ons om te bepalen het hoe en wat en waarom, want Hij is groter dan ons hart. 

Amen.

Literatuur:
* ’ De mens is voor een tijd een plaats van God’, een regel uit het gedicht Deïsme van Gerrit Achterberg:

Deïsme

De mens is voor een tijd een plaats van God.
Houdt geen gelijkteken nog iets bijeen,
dan wordt hij afgeschreven op een steen.
De overeenkomst lijkt te lopen tot
deze voleinding, dit abrupte slot.

Want God gaat verder, zwenkend van hem heen
in zijn miljoenen. God is nooit alleen.
Voor gene kwam een ander weer aan bod.

Wij zijn voor hem een vol benzinevat,

dat hij leeg achterlaat. Hij moet het kwijt,
al de afval, met zijn wezen in strijd.

Sinds hij zich van de schepping onderscheidt
gingen wij dood en liggen langs het pad,

wanneer niet Christus, koopman in oudroest
ons juist in zo’n conditie vinden moest;
alsof hij met de Vader had gesmoesd.

Gerrit Achterberg, Deïsme, uit de bundel Vergeetboek, 1961

* Het beeld van het schaatsen is ontleend aan de theoloog Oepke Noordmans

Gebeden:

           

Om de nood in de wereld:

Ergens moet U toch zijn,

ergens waar U zich laat vinden.

Is het ver hier vandaan,        

ver van mijn huis, mijn geliefden

of staat U te wachten aan het eind

van de weg die wij moeten gaan,

zwijgend, liefdevol, met een glimlach.

v. daarom bidden wij u
g. Heer ontferm u

Kunnen wij in dat wat gebeurt

U nog herkennen, terugzien:

in het onherroepelijk kwaad dat zich voltrekt

in landen voorbij de horizon,

in wat mensen elkaar aandoen door oorlog,

moord, hebzucht, machtswellust en eigenbelang,

en in dat alles ons vermeend onvermogen.

v. daarom bidden wij u
g. Heer ontferm u

Wij willen geloven dat er zal komen

een nieuwe wereld, een koninkrijk.

Het moet er al zijn en we zien het niet.

Het woont al in ons en we weten het niet.

Dat ons tekort vol loopt met het tegoed

van Uw liefde, het Licht

dat doet opstaan en warm maakt.

v. daarom bidden wij u
g. Heer ontferm u

Gebed

Mensen zeggen dat U niet bestaat

en dat liefde niet meer Uw naam kan zijn,

dat er geen bewijzen zijn of tekenen.

God in de hemel of waar U ook bent,

hier in ons leven of misschien

ergens verborgen achter de horizon

 van ons denken

laat ons blijven geloven

dat Liefde uw naam is.

Desondanks en niettegenstaande.

Mensen zeggen dat alles verklaarbaar is

en geloof in een god achterhaald.

Hoe het ook zij, laten wij

weerbaar zijn in deze tijd

in tegenslagen, op wanhoop en verdriet.

Laten wij blijven geloven

dat er een rijk zal komen

van liefde vrede en recht

dat er al is in ons hart en in ons doen.

Desondanks en niettegenstaande.

Mensen zeggen en praten zoveel.

Mogen wij dan niet terugzien en danken

om wat goed is en liefdevol

om de hand die uitstrekte

de schouder die zich aanbood.

Mogen wij dan niet ondanks onze onmacht

onszelf te veranderen

hulp en steun zoeken bij wat ons dierbaar is.

Desondanks en niettegenstaande.